Õè÷ýýë 8. Õºòº÷ - òàéëáàðëàã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà, ýðõ ç¿éí çîõèöóóëàëò

Ìîíãîë óëñûí “Àÿëàë æóóë÷ëàëûí òóõàé õóóëèíä çààñíààð "õºòº÷-òàéëáàðëàã÷" ãýæ àÿëàë æóóë÷ëàëûí õºòºëáºðèéí äàãóó æóóë÷èíä ãàçàð÷ëàí, îð÷óóëãà, òàéëáàð õèéõ õóâü õ¿íèéã õýëäýã.

Äàðààõü øààðäëàãûã õàíãàñàí õóâü õ¿í õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ áîëíî:
- Ìîíãîë Óëñûí èðãýí áàéõ;
- íýã áóþó ò¿¿íýýñ äýýø ãàäààä õýë ýçýìøñýí, õºòº÷- òàéëáàðëàã÷èéí ñóðãàëòàä õàìðàãäàæ ãýð÷èëãýý àâñàí, ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãààð õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí àíãèëàë, çýðýãëýëýý òîãòîîëãîñîí áàéõ;
- õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä ýð¿¿ë ìýíäèéí õóâüä òýíöñýí áàéõ.

Õºòº÷-òàéëáàðëàã÷ íü äàðààõ ýðõ, ¿¿ðýãòýé:
- àÿëàë æóóë÷ëàëûí òóõàéí áàéãóóëëàãààñ áàòàëñàí õºòºëáºðèéí äàãóó æóóë÷äàä ¿éë÷ëýõ, òýäíèé àþóëã¿é áàéäëûã óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ, õàíãóóëàõ;
- æóóë÷äàä ¿éë÷èëæ áàéõ õóãàöààíäàà àÿëàë æóóë÷ëàëûí òóõàéí áàéãóóëëàãà áîëîí ººðèéí íýð á¿õèé õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí òýìäãèéã èë ç¿¿õ;
- Ìîíãîë Óëñûí íèéãýì ýäèéí çàñàã, òºðèéí áàéãóóëàë, áàéãàëü, ò¿¿õ, ñî¸ë, àðä ò¿ìíèé çàí çàíøëûí òàëààð æóóë÷äàä áîäèò ìýäýýëýë ºãºõ, óëñ, õóâü õ¿í, áàéãóóëëàãûí íóóöàä õàìààðàõ ìýäýýëëèéí íóóöûã çàäðóóëàõã¿é áàéõ;
- ¿éë÷èëãýýíèéõýý ÿâöàä ººðèéí áóðóóãààñ æóóë÷èíä áîëîí àÿëàë æóóë÷ëàëûí òóõàéí áàéãóóëëàãàä ó÷ðóóëñàí õîõèðëûã àðèëãàõ.

Õºòº÷-òàéëáàðëàã÷ íü æóóë÷äààñ øàí õàðàìæ øààðäàõ, àÿëàë æóóë÷ëàëûí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõèéã õîðèãëîíî.

Àÿëàë æóóë÷ëàëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãà íü ýíý õóóëèéí 12.1-ä çààñàí øààðäëàãûã õàíãàñàí õóâü õ¿íèé õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí àíãèëàë, çýðýãëýëèéã òîãòîîíî. Ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãàà íü Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéäûí 2005 îíû 102 äóãààð òóøààëààð áàòëàãäñàí ”Õºòº÷ òàéëáàðëàã÷èéí àíãèëàë, çýðýãëýë òîãòîîõ æóðàì”-ààð çîõèöóóëàãääàã.

Óã æóðàìä çààñíààð õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí àíãèëàë, çýðýãëýë òîãòîîõ øàëãàëò àâàõ ¿éë àæèëëàãààã Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéäûí òóøààëààð áàòëàãäñàí øàëãàëòûí êîìèññ çîõèîí áàéãóóëíà.

Øàëãàëòàíä îðîõûí ºìíº òóõàéí õ¿í Õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí ò¿ð ñóðãàëòàíä õàìðàãäñàí áàéõ ¸ñòîé. Óã õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí ò¿ð ñóðãàëòûã ñóðãàëòûí õºòºëáºðºº Çàì, òýýâýð, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàìíû Àÿëàë æóóë÷ëàëûí áîäëîãî, çîõèöóóëàëòûí ãàçðààð áàòëóóëæ, àëáàí ¸ñíû çºâøººðºë àâñàí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà çîõèîí áàéãóóëäàã.

Õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí ñóðãàëòûí õºòºëáºð íü Ìîíãîë Óëñûí ò¿¿õ, àðõåîëîãè, áàéãàëü, ãàçàð ç¿é, ýêîëîãè, ñî¸ë, ¸ñ çàíøèë, óãñààòíû ç¿é, õóóëü òîãòîîìæ, õàðèëöààíû ñî¸ë, ýìíýëãèéí àíõíû òóñëàìæ, ãàäààä õýëíèé ìýäëýã, óð ÷àäâàð, äàäëàãà ãýñýí õýñãýýñ òîãòîíî.

Õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéã ¯íäýñíèé áà Òóñãàé àÿëëûí ãýæ 2 àíãèëíà. ¯íäýñíèé àÿëëûí õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èä àíãèëàë, çýðýãëýë òîãòîîõ øàëãàëòûí ä¿í, àæëûí òóðøëàãà, àæèëëàñàí æèë, ãàäààä õýëíèé áîëîí åðºíõèé ìýäëýã, óð ÷àäâàð çýðãèéã õàðãàëçàí 1, 2-ð çýðýãëýëèéí àëü íýãèéã îëãîíî. Òóñãàé àÿëëûí õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èä òóõàéí ñàëáàðûí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí òîäîðõîéëîëòûã ¿íäýñëýí ¿íýìëýõ, ýíãýðèéí òýìäãèéã îëãîíî.

¯íäýñíèé àÿëëûí õºòº÷-òàéëáàðëàã÷ íü äàðààõ ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëíà. ¯¿íä:
- Àÿëàë æóóë÷ëàëûí áàéãóóëëàãûí áàòàëñàí õºòºëáºðèéí äàãóó æóóë÷äûã àÿëóóëæ, òýäíèé òàâ òóõ, àþóëã¿é áàéäëûã õàíãóóëàõ.
- Æóóë÷äàä ãàçàð÷ëàí ñîíèðõîëòîé ¿çìýð, ¿çýñãýëýí, ìóçåé, ò¿¿õ ñî¸ëûí äóðñãàëò ãàçàð, áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò ãàçðóóäûã òàíèëöóóëàõ.
- Àðä ò¿ìíèé ¸ñ çàíøèë, àæ àìüäðàë, ñî¸ëûã òàéëáàðëàí òàíèëöóóëàõ, æóóë÷äàä Ìîíãîë Óëñûí íèéãýì, óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí òàëààð ¿íýí çºâ ìýäýýëýë ºãºõ.
- Æóóë÷èí õ¿ëýýí àâàõ, ¿äýõ, áàéðëóóëàõ, õîîëëîõ, íèéãýì ñî¸ëûí àðãà õýìæýýíä îðîëöóóëàõ, ¿çâýð ¿éë÷èëãýýíèé òîîöîî õèéõ, æóóë÷èä áîëîí òýäíèé à÷àà òýýøèéã òýýâýðëýõ, õóäàëäàà õèéõ çýðýã æóóë÷èäòàé õîëáîîòîé àñóóäàëä ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ.

Äýýð äóðäñàí ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëàõûí òóëä äîîðõè ç¿éëñèéã á¿ðýí ìýäýõ ¸ñòîé. ¯¿íä:
- Äýëõèé íèéòýýð ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã õýëíèé àëü íýãèéã á¿ðýí ýçýìøñýí áàéõ. ¯¿íä: àíãëè, õÿòàä, ÿïîí, ãåðìàí, ôðàíö, ñîëîíãîñ, èñïàíè, èòàëè ãýõ ìýò.
- Ìîíãîë îðíû àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ íóòãèéí áàéãàëü, ãàçàð ç¿é, ò¿¿õ, ò¿¿õèéí äóðñãàëò ãàçðóóä, õîâîð ¿çìýð¿¿ä, ñî¸ë óðëàã, çàí çàíøëûí òàëààð ã¿íçãèé ìýäëýãòýé, ýìíýëãèéí àíõíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé áàéõ.
- Àÿëàë æóóë÷ëàëûí àñóóäàëòàé õîëáîãäîõ çîõèõ õóóëü òîãòîîìæ, ä¿ðýì æóðìûí ìýäëýãòýé áàéõ, õºòº÷-òàéëáàðëàã÷ààð 5-ààñ äîîøã¿é æèë àæèëëàñàí áàéõ.

Õàðèí òóñãàé àÿëëûí õºòº÷-òàéëáàðëàã÷ íü äîîðõè àæèë ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýíý. ¯¿íä:
- Ìîíãîë Óëñûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ íóòàãò àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãûí áàòàëñàí õºòºëáºðèéí äàãóó æóóë÷äûã äàãàëäàí ¿éë÷èëæ, òýäíèé òàâ òóõ, àþóëã¿é áàéäëûã óðüä÷èëàí ñýðãèéëæ õàíãóóëàõ.
- Àðä ò¿ìíèé ¸ñ çàíøèë, àæ àìüäðàë, ñî¸ëûã òàéëáàðëàí òàíèóëàõ.
- ßâãàí àÿëàë, ìîðü, òýìýý, öàà áóãà, åðäèéí õºñ㺺ð àÿëàõ àÿëàë, áàéãàëü ñîíèðõîã÷äûí àÿëàë, àâòîìàøèí ìîòîöèêë, óíàäàã äóãóé, óñàí áîëîí óóëûí àÿëàë, ìýðãýæëèéí ºíäºð óð ÷àäâàð øààðäñàí áóñàä ñïîðò àÿëàë, ñïîðò áîëîí ìýðãýæëèéí àí õèéõ çýðýã àÿëëûã óäèðäàí çîõèîí ÿâóóëàõ.
- Æóóë÷èí õ¿ëýýí àâàõ ¿äýõ, áàéðëóóëàõ, õîîëëîõ, íèéãýì ñî¸ëûí àðãà õýìæýýíä îðîëöóóëàõ, ¿çâýð ¿éë÷èëãýýíèé òîîöîî õèéõ, æóóë÷èä áîëîí òýäíèé à÷àà òýýøèéã òýýâýðëýõ, õóäàëäàà õèéõ çýðýã æóóë÷èäòàé õîëáîîòîé á¿õèé ë ¿éë àæèëëàãààíä ÷àíàðòàé ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëýõ.

Äýýðõè ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëàõûí òóëä:
- Äýëõèé íèéòýýð ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã àëü íýã õýëýýð /àíãëè, õÿòàä, ÿïîí, ãåðìàí, ôðàíö, ñîëîíãîñ, èñïàíè, èòàëè ã.ì/ æóóë÷äàä òàéëáàðëàí òàíèóëàõ ÷àäâàðòàé áàéõ.
- Ìîíãîë îðíû àÿëàë æóóë÷ëàëûí á¿ñ íóòãèéí áàéãàëü, ãàçàð ç¿é, ò¿¿õ, ò¿¿õèéí äóðñãàëò ãàçðóóä, õîâîð ¿çìýð¿¿ä, ñî¸ë óðëàã, çàí çàíøëûí òàëààð ã¿íçãèé ìýäëýãòýé, ýìíýëãèéí àíõíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé áàéõ.
- Àÿëàë æóóë÷ëàëûí àñóóäàëòàé õîëáîãäîõ çîõèõ õóóëü òîãòîîìæ, ä¿ðýì, æóðìûí ìýäëýãòýé áàéõ, òóñãàé àÿëàëûí õºòº÷-òàéëáàðëàã÷ààð 5- ààñ äîîøã¿é æèë àæèëëàñàí áàéõ.
- Äýýð äóðäñàí ñïîðò àÿëëûí àëü íýã òºð뺺ð ìýðãýøèæ, óð ÷àäâàðûí ¿íýìëýõ àâñàí áàéõ øààðäëàãàòàé.

Õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí øàëãàëòûã õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí àíãèëàë, çýðýãëýëä òîõèðñîí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí äàãóó åðºíõèé ìýäëýã, ò¿¿õ, ¸ñ çàíøèë, áàéãàëü, ãàçàðç¿é, õóóëü ýðõç¿éí ìýäëýã, ýìíýëãèéí àíõíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ áîëîí ãàäààä õýëíèé ÷àäâàð ãýñýí ÷èãëýëýýð òåñò áîëîí àìàí õýëáýðýýð àâíà.

Õºòº÷-òàéëáàðëàã÷ íü äàðààõ çºð÷ëèéã ãàðãàñàí òîõèîëäîëä àíãèëàë, çýðýãëýëèéã áóóðóóëàõ áóþó öóöàëíà. ¯¿íä:
- Àæèë, ¿éë÷èëãýýíèé ¿åä àðõèäàí ñîãòóóðàõ, òàíõàéðàõ, ìàðãàëäàõ çýðãýýð íèéãìèéí õýâ æóðìûí çºð÷èë ãàðãàñàí òîõèîëäîëä;
- Àÿëàë æóóë÷ëàëûí áàéãóóëëàãûí íýð õ¿íäýä õàðøëàõ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ, æóóë÷äàä áóðóó òàøàà ìýäýýëýë ºãñºí, ýíý òóõàé æóóë÷äààñ ºðãºäºë ãîìäîë èðñýí òîõèîëäîëä;
- Àæèë ¿éë÷èëãýýíèé äýã æóðàì, ¸ñ æàÿã, çàì, ìàðøðóò, õºòºëáºð, òîãòîîñîí öàã õóãàöààã çºð÷èæ, æóóë÷äàä áîëîí ìýðãýæëèéí áàéãóóëëàãàä óäàà äàðàà õîõèðîë ó÷ðóóëñàí òîõèîëäîëä;
- Õºòº÷-òàéëáàðëàã÷èéí ¿íýìëýõ, òýìäãèéã áóñäàä øèëæ¿¿ëýí àøèãëóóëñàí òîõèîëäîëä

Õè÷ýýë 7. Ìîíãîëûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿íäñýí á¿ñ¿¿ä

Баруун бүсэд унаган төрхөөрөө байгаа онгон дагшин уулс, хангай, говь цөл хосолсон үзэсгэлэнт сүрлэг байгаль, олон үндэстэн ястны өвөрмөц ахуй, зан үйл, түүх, соёлын эртний дурсгалууд зэрэг дотоод, гадаадын зочид жуулчдыг татах ихээхэн нөөц боломж байна. 1996 онд ЮНЕСКО-гоос Ховд хотын дэргэдэх Ямаат-Улаан гэдэг нүцгэн улаан буурал уул, Манхан сумын нутаг дахь Хойд Цэнхэрийн агуй, мөн дархан цаазат Отгонтэнгэр уулыг “Дэлхийн гайхамшигт үнэт зүйл болох нь” зэрэглэлээр дэлхийн соёлын өвд бүртгэж авсан байна. Мөн 1997 онд Увс нуурын ай савын Дархан цаазтай газрыг дэлхийн шим мандлын нөөц газрын сүлжээнд хамруулан авчээ. Улаангом хотын дэргэдэх Чандмань Улаан уулын археологийн олдвор нь эртний түүх, соёлын нандин өвд зүй ёсоор тооцогддог.

Монгол орны áàðóóí õÿçãààðûí үзэсгэлэнт байгаль, баруун Монголын олон ястны амьдрал ахуй зэргийг сонирхуулах өргөн боломжтой. Зэгс, хулсан шагшуурга дунд завиар аялан, ховор жигүүртэн шувууд болон усны амьтдыг үзэх, загасчлах чиглэлээр Увс нуур, мөн Хар-ус нуурын өмнөд эргээр аялал жуулчлалын бааз байгуулах нөөц байна. ̺í Баян-Өлгий, Ховд, Увс аймгийн Алтай Таван богд, Цамбагарав, Цэнгэл хайрхан, Мөнх хайрхан, Цагаан дэглий, Цагаан шувуут, Түргэний нуруу, Хархираа зэрэг өндөр уулсад уулын спорт, Тэс Түргэн, Хархираа, Хангилцаг зэрэг түргэн урсгалт голуудаар, мөн Ховд аймгийн Хар-ус нуурын хойд эргээр усан спорт хөгжүүлэх боломж бас байна.

Баруун бүсэд түүх-археологийн болон шашин угсаатны зүйн чиглэлийн аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх өргөн боломжòîé.

Хангайн бүс нь түүх, соёлын дургалт болон байгалийн үзэсгэлэнт газрууддаа түшиглэн дотоод, гадаадын аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх маш тохиромжтой нутаг юм.

Хөвсгөл аймагт байгалийн шинжлэл, амралт, шашин, соёл, спортын болон өвөрмөц сонирхлын, Орхон,Булган аймагт бизнес, амралт сувилал, спортын болон морин аяллын, Архангай, Өвөрхангай аймагт түүх, соёл иргэншил, байгаль судлал, амралт сувилал, морин аяллын, Баянхонгор аймагт рашаан, сувилал, спорт аяллыг түлхүү хөгжүүлэх боломжтой.

Мөн одоо бүрдээд байгаа материаллаг бааз дээрээ түшиглэн тэдгээрийг өргөтгөх, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх замаар бүсийн аймгуудыг хамарсан аялал жуулчлалын сүлжээ байгуулах, уг сүлжээг ОХУ-ын Байгаль нуур болон Өвөр монголын аялал жуулчлалын сүлжээнд холбох, аялал жуулчлалын үйлчилгээний чанарыг олон улсын стандартын түвшинд хүргэх нь тулгамдсан асуудал болж байна.

Төвийн бүсийн ойт хээр, тал хээр, говь хосолсон өвөрмөц экосистем, шашин, түүх, соёлын баялаг өв, тэдгээрийн аялал жуулчлалын үнэ цэнийг тодорхойлосны үндсэн дээр Сэлэнгэ, Дархан-уул, Дорноговь аймагт түүх, соёл, хот, суурин, худалдаа-бизнесийн чиглэлийн, Төв, Дундговь, Өмнөговь, Говьсүмбэр аймагт амралт сувилал, спорт аялал, ардын урлаг / уртын дуу/, нүүдлийн соёл иргэншлийн чиглэлийн аялал жуулчлалын бүс нутгийг бий болгож, тэдгээрийг УБ-ын болон Хангайн бүсийн аялал жуучлалын төвүүдтэй зам, тээвэр, холбоо мэдээлэл, маршрутын нэгдсэн сүлжээгýэр холбон хөгжүүлнэ. Мөн аялал жуулчлалын салбарын маркетингийн нэгдмэл бодлогыг тодорхойлж, материаллаг баазыг нь сайжруулан, Улаанбаатар хот орчим, Горхи-Тэрэлж, Өмнөговь аймаг зэрэг олон улсын хэмжээний тэргүүлэх чиглэлийн аялал жуулчлалын бүсүүдийг хөгжүүлэх áîëîìæòîé.

Зүүн бүс нутагт Хэнтий, Хянганы нуруу, Дорнод аймгийн хойд хэсэг болон Дарьгангын байгалийн цогцолбор газар, Мэнэнгийн тэгш тал, Буйр нуур, Хэрлэн, Онон, Хурх, Улз, Халх, голын сав нутгийн байгалийн үзэсгэлэнт нутаг, Гурваннуур, Хөдөө арал зэрэг Эзэн Чингис, Их хаадын түүх, үйл амьдралтай холбоотой газар нутаг, Чингисийн хөшөө, Их Бурхант, Хэрлэн Барс хотын туурь, Халх голын хөшөө дургалын цогцолбор зэрэг түүх, соёлын дурсгалт газар элбэг тул аялал жуулчлал, амралт сувиллыг хөгжүүлэх өргөн боломж байна,

Дундад зууны үеийн нүүдэлчин Монгол угсаатны түүх, соёлын дурсгал болох хүн чулуун хөрөг, урлал, эртний хүний булш, Бунхан, сүг зураг, зэрэг түүх, соёлын дурсгалт зүйлс ихтэй. Иймд энэ бүс нутагт аялал жуулчлалыг эдийн засгийн тэргүүлэх салбарын нэг болгон хөгжүүлэх боломжтой юм.

Óëààíáààòàðûí á¿ñ ºíººäºð Ìîíãîë Óëñàä ãàäààäûí æóóë÷èä îðæ, ãàðàõ ãîë òºâ þì. ¯¿íèé çýðýãöýý ýíä àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûã õºãæ¿¿ëýõýä íýí ò¿ð¿¿íä øààðäëàãàòàé áàéäàã çàì òýýâýð, ýð÷èì õ¿÷íèé äýä á¿òýö, çî÷èä áóóäàë, ¿çâýð ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä, äýëõèéí áóñàä îðíóóäòàé õîëáîãäñîí áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ¿éë÷èëãýý, ºíäºð õóðäíû õîëáîî ìýäýýëëèéí ñ¿ëæýý õàðüöàíãóé èë¿¿ õºãæñºí. ̺í Áîãäõàí óóë, Ãîðõè, Òýðýëæ, Àð, ªâºð Æàí÷èâëàí çýðýã áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò ãàçðóóä, Èõ òýíãýðèéí àìíû ñ¿ã çóðàã, Áýëõèéí àìíû Õ¿íí¿ãèéí ¿åèéí áóëøíóóä, Ñîíãèíî óóëûí îëîí áóëø, Ãà÷óóðòûí àìíû çîîñîí çóðàã á¿õèé õàä, Í¿õòèéí àìíû áè÷èãò õàä, Õýðýýäèéí Òîîðèë õàíû îðäíû òóóðü, Áîãä õààíû îðäîí ìóçåé, ×îéæèí ëàìûí ñ¿ì, Ãýñýð ñ¿ì, Äàìáàäàðæàà õèéä, ìýãæèä Æàíðàéñýã äàöàí, Ãàíäàíòýã÷èíëýí õèéä, ×èí âàí Õàíääîðæèéí ºð㺺, Ìîíãîëûí ¯íäýñíèé ò¿¿õèéí ìóçåé, Áàéãàëèéí ìóçåé, Çàíàáàçàðûí óðëàãèéí ìóçåé, Öýðãèéí ìóçåé, Ä¿ðñëýõ óðëàãèéí ìóçåé, Óëñûí òºâ íîìûí ñàí çýðýã ãàäààä, äîòîîäûí æóóë÷äûí ñîíèðõëûã òàòñàí ò¿¿õ, ñî¸ëûí äóðñãàëò ãàçðóóä îëîí áàéäàã.

Õè÷ýýë 6. Ìîíãîëûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ºíººãèéí áàéäàë

1990-ээд оноос Монгол Улс төвлөрсөн төлөвлөгөөт эдийн засгаас зах зээлийн эдийн засагт шилжсэнээр аялал жуулчлалын салбар хувьчлагдаж, түргэн хурдацтай хөгжиж байна. Засгийн газраас 1995 онд Аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх талаар баримтлах үндсэн чиглэл, 1999 онд Монгол Улсад Үндэсний аялал жуулчлалыг хөгжүүлэх Мастер төлөвлөгөө, 2000 онд УИХ-аас Аялал жуулчлалын тухай хуулийг батлан гаргасан нь салбарын эрх зүйн болон бодлогын орчинг бүрдүүлэхэд чухал алхам болсон. 1999 онд Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг Аялал жуулчлалын газрыг байгуулсан бөгөөд 2004 онд тус агентлагийг өргөжүүлэн, Зам, тээвэр, аялал жуулчлалын яамны бүтцэд зохион байгуулсан.

Манай улсын аялал жуулчлалын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагын ерөнхий тогтолцоо нь Зам, тээвэр, аялал жуулчлалын яам, Ерөнхий сайдын дэргэдэх Аялал жуулчлалын бодлого зохицуулах Үндэсний зөвлөл, аймаг, нийслэлийн аялал жуулчлалын асуудал хариуцсан нэгжүүдээс бүрдэж байна.

Аялал жуулчлалын салбарын гадаад харилцаа сүүлийн жилүүдэд өргөжиж арав гаруй улс оронтой хамтран ажиллах Засгийн газар, яамд хоорондын хэлэлцээр байгуулснаас гадна Аялал жуулчлалын мэдээллийн төвийг Улаанбаатар хот, Япон улсын Токио, БНХАУ-ын Бээжин хотуудад байгуулаад байна. Монгол Улс Дэлхийн аялал жуулчлалын байгууллагад 1991 онд гишүүнээр элсэж, бүс нутгийн болон олон улсын аялал жуулчлалын байгууллагуудын үйл ажиллагаанд идэвхитэй оролцдог болов.

Монгол орныг гадаадад сурталчилах, гадаадын жуулчдын тоог нэмэгдүүлэх зорилгоор БНХАУ, БНСУ, ИБУИНВУ, ХБНГУ, Япон зэрэг улсад зохиогддог олон улсын аялал жуулчлалын томоохон үзэсгэлэн яармагуудад тогтмол оролцож байна.

Аялал жуулчлал өндөр хөгжсөн орнуудын туршлагыг үндэслэн Монгол Улсын Засгийн газраас 2003 оныг Монголд зочлох жил, 2004 оныг Монголыг нээх жил, 2006 онд Их Монгол улс байгуулагдсаны 800 жилийн ойн жил болгон зарлаж, улс орноо гадаадад сурталчлах, аялал жуулчлал хөгжих таатай орчин бүрдүүлэх, үйлчилгээний чанарыг дээшлүүлэх, жуулчдын аюулгүй байдлыг хангах, Монгол орны u1090 түүх, дурсгалын зүйлсийг хамгаалах чиглэлээр бодитой ажлуудыг зохион байгуулсан. Аялал жуулчлалын салбар дахь хувийн хэвшлийн үйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор 2002 оноос хойш аялал жуулчлал эрхлэх тусгай зөвшөөрлийг хүчингүй болгож, манай улсын элчин сайдын яамд, консулын газар, өргөмжит төлөөлөгчгүй орноос ирж байгаа жуулчдад олон улсын хилийн боомтууд дээр J ангиллын виз, групп жуулчдад хамтын виз олгодог болсон явдал нь энэ салбар эрчимтэй хөгжих нэг таатай нөхцөл болж байна.

Түүнчлэн гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалттай аж ахуйн нэгжүүдийн гадаадын жуулчдад үйлчилсэн үйлчилгээг НӨАТатвараас, өвлийн болон тусгай сонирхлын аяллын хэрэгслийг импортоор оруулахад гааль, НӨАТатвараас чөлөөлж байна. Сүүлийн жилүүдэд Монголд ирж байгаа гадаадын жуулчдын тоо, тэдэнд үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагууд, тур операторуудын тоо тогтвортой өсч байгаа нь аялал жуулчлалын салбар хөгжих таатай орчин бүрдэж байгааг илтгэх гол үзүүлэлт юм.

ÄÀÀËÃÀÂÀÐ:

ªºðñäèéí òàíü ñóäàëäàã îðíû æóóë÷èä Ìîíãîëä õýä õè÷íýýí èðäýã, õààøàà ãîëäóó àÿëäàã òàëààð ñóäàëãàà õèéæ, òýìäýãëýë õèéõ

Õè÷ýýë 5. Æóóë÷íû çîðèõ ãàçàð áà ñýòãýë òàòàõ ¿çìýð

Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿâöàä îðîí çàéí ººð õîîðîíäîî ÿëãààòàé õýä õýäýí îéëãîëò ¿¿ñäýã. ¯¿íä:
- ªºðèéí áàéíãà îðøèí ñóóäàã ãàçàð íóòàã
- Äàìæèí ºíãºðºõ ãàçàð
- Æóóë÷ëàëààð î÷ñîí ãàçàð

Íýã òîõèîëäîëä ãóðàâäàõü õýëáýðò áàãòàæ áàéñàí ãàçàð íóòàã ººð òîõèîëäîëä äàìæèí ºíãºðºõ ãàçàð áîëäîã. Èéì ÿëãàà ¿¿ñýõýä äàðààõ 2 õ¿÷èí ç¿éë ãîë íºëºº ¿ç¿¿ëäýã áàéíà. ¯¿íä:
- Àÿëàëä çàðöóóëàõ öàã õóãàöàà
- Îðîí çàéí àëñëàëò

Òýðõ¿¿ æóóë÷ëàëààð î÷ñîí ãàçàð õýìýýí òîìú¸îëæ áóé ãàçðûã àÿëàë æóóë÷ëàë ñóäëàëä “çîðèõ ãàçàð” áóþó DESTINATION ãýäýã. Ïðîô.Êëýéð Ãàíí /Clare Gunn/ æóóë÷íû çîðèõ ãàçðûã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëñîí áàéíà. “Æóóë÷äûí çîðèõ ãàçàð ãýäýã íü àÿëàã÷äûí àìðàëò ÷ºëººò öàãàà àÿ òààòàé ºíãºð¿¿ëýõýä çîðèóëàãäñàí ¿éë÷èëãýýí¿¿ä áîëîí ¿çìýð¿¿äèéã òºâëºð¿¿ëñýí ãàçðûã õýëíý”

Äýýðõè òîäîðõîéëîëòîîñ ¿çâýë àÿëàë æóóë÷ëàëûí çîðèõ ãàçàðò äîîðõè ç¿éëñ çàéëøã¿é áàéõ ¸ñòîé áàéíà. ¯¿íä:
- Æóóë÷äûí ñîíèðõëûã òàòàõóéö îáúåêòóóä
- Æóóë÷äûí àÿëàëûí ÿâöàä ¿¿ñýõ àëèâàà õýðýãöýýã õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí ¿éëäâýðëýë - ¿éë÷èëãýýíèé èæ á¿ðäýë
- Æóóë÷äûí àþóëã¿é áà òàâ òóõòàé àÿëàõ áîëîìæèéã õàíãàñàí äýä á¿òöèéí áîëîí õóóëü ýðõ ç¿éí íàéäâàðòàé ñèñòåì

Æóóë÷äûí ñîíèðõîë òàòàõóéö îáúåêòóóäûã åðºíõèéä íü æóóë÷äûí ñýòãýë òàòàõ ¿çìýð áóþó ATTRACTION ãýäýã. Ñýòãýë òàòàõ ¿çìýð íü ìàø îëîí õýëáýðòýé áàéæ áîëíî. ¯¿íä:
- Áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò ãàçðóóä, ºâºðìºö òîãòöóóä
- Ò¿¿õ ñî¸ëûí äóðñãàëóóä
- Óðëàãèéí òîãëîëò, íààäàì, òºðºë á¿ðèéí ôåñòèâàëü, øîó
- Àäàë ÿâäàëò àÿëàë, ðàøààí ýì÷èëãýý, òºðºë á¿ðèéí àðãà õýìæýý
- ã.ì

Ýíýõ¿¿ æàãñààëò äóóñàõã¿é, èéì ÷ ó÷ðààñ àÿëàë æóóë÷ëàëä á¿õ ç¿éë æóóë÷íû ñýòãýë òàòàõ ¿çìýð áàéæ ÷àäíà ãýæ ¿çäýã þì. Ãàãöõ¿¿ ò¿¿íèéã ñýòãýë òàòàõ ¿çìýð áîëãîõûí òóëä:
1. Òóõàéí îáúåêòèéã ñîíèðõîæ áîëîõóéö õ¿ì¿¿ñò íü õ¿ðãýæ, ñóðòàë÷èëàõ
2. Òóõàéí îáúåêòèéí ìºí ÷àíàð, îíöãîé øèíæ ÷àíàð, ò¿¿õýí õèéãýýä óðëàã ñî¸ëûí à÷ õîëáîãäëûã íü òàéëáàðëàí òàíèóëàõ íü ÷óõàë þì.

Æóóë÷íû ñýòãýë òàòàõ ¿çìýðèéã ñóäëàà÷èä ÿíç á¿ðýýð àíãèëñàí áàéäàã. Òóõàéëáàë ïðîô. Æè ×àê /Gee Chuck/:
- Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû /áàéãàëü, íèéãýì, ñî¸ëûí/ ¿çìýð¿¿ä
- Õ¿íèé ãàðààð á¿òýýãäñýí áîäèòîé îðøèõ ¿çìýð¿¿ä
- ¯éë ÿâäëûí ¿çìýð¿¿ä

Õàðèí ïðîô. Èíñêèï /Inskeep/:
- Áàéãàëèéí ¿çìýð¿¿ä

- Ñî¸ëûí ¿çìýð¿¿ä
- Æóóë÷íû áàéãóóëàìæóóä áà ¿éë÷èëãýýí¿¿ä

Æóóë÷äûí àÿëàëûí ÿâöàä ¿¿ñýõ àëèâàà õýðýãöýýã õàíãàõàä ÷èãëýãäñýí ¿éëäâýðëýë - ¿éë÷èëãýýíèé èæ á¿ðäýë ãýäýã íü òîâ÷õîíäîî îëîí òºðëèéí áàéãóóëëàãóóä þì:
- õ¿ëýýí àâàõ áà äàìæèí ºíãºð¿¿ëýõ áàéãóóëëàãóóä
- íèéòèéí õîîëíû áîëîí áóñàä ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóä
- òýýâðèéí ¿éë÷èëãýýíèé áàéãóóëëàãóóä
- àìðàëò, çóãàà öýíãýýíèé áîëîí ñïîðòûí öîãöîëáîðóóä

Õè÷ýýë 4. Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿ð íºëººëºë

Àÿëàë æóóë÷ëàë íü îð÷èí ¿åä àñàð õóðäàöòàé õºãæèõèéí õýðýýð ò¿¿íèé ýäèéí çàñàã, óëñ òºð, õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí, íèéãýì – ñî¸ëä ¿ç¿¿ëýõ ¿ð íºëººëºë óëàì á¿ð ºñºí íýìýãäýæ áàéíà. Ãýõäýý àëèâàà ¿ð íºëººëëèéí àñóóäàë íü ìýäýýæ ýåðýã áà ñºðºã òàëòàé áàéäãèéí àäèëààð àÿëàë æóóë÷ëàëûí äýýðõè ñàëáàðóóäàä ¿ç¿¿ëýõ íºëººëëèéã ìºí 2 òàëòàé àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãàòàé þì.

¯ð íºëººëºë íü ìàø ºðãºí õ¿ðýýòýé ó÷ðààñ áèä ýäãýýðèéã äîîðõè 4 ò¿âøèíä àâ÷ ¿çýõ íü çîõèñòîé. ¯¿íä:
- Áàéãàëü îð÷èíä
- Ýäèéí çàñàãò
- Íèéãýì ñî¸ëä
- Óëñ òºðä

1. ÁÀÉÃÀËÜ ÎÐ×ÈÍÄ:
Ýåðýã ¿ð äàãàâàð:
- ÒÕÃÍ-óóä /ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýð áîëíî/
- Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû ÷àíàð äýýøëýõ
- Ýêîòóðèçì
- Îðîí íóòãèéí èðãýäèéí ¿çýë óõàìñàð íýìýãäýõ

Ѻðºã ¿ð äàãàâàð:
- Àãààðûí áîõèðäîë
- Óñíû áîõèðäîë
- Õºðñíèé ýëýãäýë
- Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéí õîìñäîë
- Õîã õàÿãäàë

2. ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÀÃÒ:
Ýåðýã ¿ð äàãàâàð:
- Ãàäààä âàëþò îëîõ
- Ãàäààä õóäàëäààíû ýðãýëò íýìýãäýõ
- Àæèë ýðõëýëò íýìýãäýõ
- ¯íäýñíèé ¿éëäâýðëýë õºãæèõ

Ѻðºã ¿ð äàãàâàð:
- ¯éëäâýðëýëèéí ñàëáàðûí õºãæèëò çîãñîíãè áàéäàëä îðîõ
- ¯íäýñíèé îðëîãî òîäîðõîé ñàëáàðààñ õàðààò áîëîõ

3. ÍÈÉÃÝÌ – ÑΨËÄ:
Ýåðýã ¿ð äàãàâàð:
- Ñî¸ëûí ò¿âøèí äýýøëýõ
- ¯íäýñíèé ¿çýë óõàìñàð íýìýãäýõ
- Óëàìæëàëò ñî¸ë õºãæèõ
- Óëñ îðíûã ãàäààäàä ñóðòàë÷èëàõ

Ѻðºã ¿ð äàãàâàð:
- Íèéãìèéí çîõèñòîé õóâààðü àëäàãäàõ
- Õàðèéí èðãýä, õàðèéí ñî¸ëûã õýò ø¿òýõ
- Íèéãìèéí ñºðºã ¿çýãäë¿¿ä íýìýãäýõ

4. ÓËÑ ÒªÐÄ:
Ýåðýã ¿ð äàãàâàð:
- Äýëõèéí óëñ ò¿ìí¿¿äòýé ýíõ òàéâíààð õàðèëöàõ áîëîìæòîé
- Îëîí óëñíû õàðèëöààíä ººðèéí áàéð ñóóðèéã èëýðõèéëýõ

Ѻðºã ¿ð äàãàâàð:
- Îëîí óëñûí ÷àíàðòàé ãýìò õýðýã, òåððîðèçìûí àþóë æóóë÷äûí òºâëºðñºí óðñãàëûã äàãàæ áàéäàã
- Äààòãàëã¿é æóóë÷èä